Avrupa Uzay Ajansı (ESA)’nın XMM-Newton X-ışın teleskobuyla yürütülen en büyük proje olan “The Ultimate XMM Extragalactic Survey” projesinin ilk sonuçları 13 ayrı makale ile bugün bilim dünyasına sunuldu.

Kısaca XXL olarak bilinen proje iki ayrı gökyüzü bölgesinde 25’er derecekarelik alanların X- ışınları başta olmak üzere çoklu dalgaboyunda gözlemlerine dayanıyor.

XXL projesi esas olarak evrendeki en büyük yapılar olan galaksi kümelerinin X-ışınlarında gözlemleri hakkındadır. XMM-Newton uydusuyla elde edilen 542 ayrı gözlem 6.9 milyon saniyelik toplam gözlem süresine karşılık geliyor ki bu haliyle XXL, şimdiye kadar XMM- Newton uydusuyla yürütülen en büyük projedir.

Galaksi kümeleri, evrenin ilkel zamanlarındaki yoğunluk dalgalanmalarının zamanla büyümesi ve kütlesinin artması ile ortaya çıkan yapılardır. Evrendeki madde dağılımını ve bu yolla evrenin temel kozmolojik parametrelerini belirlemek için kullanılırlar. Bir galaksi kümesindeki galaksiler arasında bulunan sıcak gaz, galaksi kümelerini X-ışınlarında gözlemek için önemli bir hedef haline getirir.

XXL projesinin öncelikli hedefi galaksi kümelerini X-ışınlarında belirlemek olsa da, bu proje çerçevesinde belirlenen galaksi kümeleri optik, kızılötesi ve radyo dalgaboylarında da takip edilerek, kümelerin kırmızıya kaymaları, kütleleri ve diğer fiziksel özellikleri ortaya konulmuştur. Çoklu dalgaboyu gözlemleri, ESO (Avrupa Güney Gözlemevi) teleskopları 3.5 m çaplı NTT ve 8.2 m çaplı VLT başta olmak üzere, Hubble Uzay Teleskobu (2.5 m), William Herschel Teleskobu (4.2 m), Avustralya Astronomi Teleskobu (3.9 m) ile optik bölgede; GMRT (45 m), VLA (27 x 25 m) ve ATCA (6 x 22 m) radyo teleskopları ile radyo bölgesinde yürütülmüştür.

15 Aralık 2015 tarihinde yayınlanan ilk 13 makale projenin genel tanıtımının yanısıra, X- ışınlarında en parlak 100 galaksi kümesinin ayrıntılı incelenmesini içermektedir. Proje kapsamında şimdiye kadar 450 galaksi kümesi ve yaklaşık 25.000 AGN keşfedilmiştir.
XXL projesi yaklaçık 100 bilim insanının işbirliğinde yürütülen uluslararası bir konsorsiyumdur. İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ögretim elemanlarından Dr. Sinan ALİŞ’ de XXL projesi üyelerinden biridir ve projede İstanbul Üniversitesini ve Türkiye’yi temsil etmektedir. Dr. Sinan ALİŞ’in XXL projesi kapsamındaki çalışmaları, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nde gözlemsel kozmoloji alanında yürütülen çalışmaların ve gelişmekte olan genç bir çalışma grubunun gelişmesinin habercisidir.

Içbirligi kapsamında, projenin bilimsel toplantılarından birinin 2017 yılında Istanbul Üniversitesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

XXL projesi ile ilgili ilk 13 makaleye ArXiv (http://arxiv.org/archive/astro-ph) ve NASA-ADS(adsabs.harvard.edu/abstract_service.html) üzerinden erişebilirsiniz.

Proje hakkında daha fazla bilgi için: Dr. Sinan ALİŞ (salis@istanbul.edu.tr)

Proje ile ilgili basın bültenine http://www.eso.org/public/news/eso1548/ adresinden ulaşılabilir.